Rene Passet’s filmpreview : Elephant

Vlak voordat Elephant voor het eerst in Nederland te zien was (op het Internationale Filmfestival van Rotterdam), schoot een Haagse scholier zijn leraar dood. Waardoor de nieuwste film van de Amerikaanse regisseur Gus van Sant (My Own Private Idaho, To Die For) een onverwacht zware lading kreeg. Want Elephant gaat ook over een schietpartij op school. Een bloedbad zelfs. In Amerika al bijna normaal (alleen al tussen 1997 en 1999 waren er acht van zulke highschoolshootings). Maar anders dan het beroemde Bowling For Columbine van Michael Moore is Elephant fictie.
Al zou je dat niet zeggen nadat je de film hebt gezien. Want de koele, documentaire-achtige manier waarop Van Sant de gebeurtenissen langzaam ontvouwt, is griezelig realistisch. Hij filmt verschillende leerlingen één voor één in lange, ononderbroken shots waarbij ze gevolgd worden tijdens hun gangen door de school. Vaak kijk je over de schouder van de leerling mee, waardoor het effect van onafhankelijke toeschouwer nog vergroot wordt. Als eerste wordt de blonde John geïntroduceerd. Een superrelaxte skateboy die door zijn dronken vader naar school wordt gebracht.Onderweg raakt pa een aantal geparkeerde auto’s, een opmaat voor het willekeurige geweld later in de film.

Daarna volgen we John door de lange gangen van de highschool, zien dat hij een standje krijgt van de rector en maken uiteindelijk zijn ontmoeting met vriend Elias mee. Die ontmoeting is het vliegwiel van de film, waarnaar de regisseur telkens terugkeert als hij andere leerlingen volgt. Je ziet die scène telkens vanuit andere standpunten. Door die benadering wordt het vreselijke onheil dat in de lucht hangt nog dreigender. Maar het zorgt er ook voordat je mee gaat voelen met die arme leerlingen.
Toch neemt Van Sant geen standpunten in. Hij registreert alleen en laat het oordeel aan de kijker over. Vragen zijn er genoeg. Hoe kan het bijvoorbeeld dat kids van amper zestien jaar een automatisch pistool en machinegeweer via Internet kunnen bestellen? De wapens worden zelfs netjes aan huis afgeleverd! Waarom zag niemand van de school dat de twee daders Alex en Eric leden onder het geplaag van hun mede-leerlingen? En waarom los het moordlustige duo hun problemen niet anders op?

De regisseur wilde die antwoorden niet geven in zijn aangrijpende film. Het ging hem meer om de atmosfeer op school, wat leerlingen bezighoudt en hoe ze met elkaar omgaan. Zo zijn Alex en Eric niet de enigen die geplaagd worden. Tieners zijn vaak meedogenloos, weet ook het mollige meisje Michelle dat liever geen korte broek tijdens gymles draagt en zich verstopt in de veilige bibliotheek. Uitgerekend de plek waar het doorladen van een geweer de climax inluidt. Als het geweld eenmaal losbarst is het bijna obsceen in zijn willekeurigheid. Alles wat beweegt wordt neergeschoten, leerlingen vluchten wezenloos de gangen uit en de kantine ligt binnen een mum van tijd vol lijken. Klassieke muziek van Beethoven en Hildegard Westerkamp draagt bij aan de onvoorstelbaarheid van het drama.

Opnieuw maakte Gus van Sant een omstreden film. Bekroond ook, want hij won er vorig jaar de Gouden Palm voor beste regie mee op het Filmfestival van Cannes. Zijn vorige film Gerry (2002) maakte ook al zoveel los, al ging het in dat geval meer om de vorm (minutenlange shots van twee verdwaalde, zwijgende acteurs in de woestijn) dan om de heftigheid van de inhoud. Elephant is geen film die je koud laat. Na afloop waggel je de zaal uit, verdoofd door het extreme maar tegelijkertijd bijna terloopse geweld. Een film die zo’n gevoel bij je teweegbrengt, verdient het om gezien te worden.

René Passet